“Denizlere Hâkim Olan Cihana Hâkim Olur” Sözünü Kim Söylemiştir?

Özet

          Barbaros Hayrettin Paşa’ya atfedilen “Denizlere Hâkim Olan Cihana Hâkim Olur” sözünün, gerçekte Alfred Thayer Mahan veya Walter Raleigh tarafından söylemiş olduğu iddiaları ortaya atılmaktadır. Her ne kadar Mahan ve Raleigh tarafından da benzer ifadeler söylenmiş olsa da, araştırmalarımızda bu sözü asıl ve ilk söyleyenin Barbaros olduğu sonucuna varılmıştır.

Giriş

Ünlü Türk denizcisi ve devlet adamı Barbaros Hayrettin Paşa’ya (1478–1546) atfedilen ünlü bir söz vardır: “Denizlere Hâkim Olan Cihana Hâkim Olur”. Bu sözü Barbaros’un söylediği Türk halkı tarafından kabul görmüştür. Ancak, tarih araştırmalarında Osmanlı tarihini göz ardı eden bazı yabancılar tarafından bu sözün ABD’li Alfred T. Mahan tarafından söylenmiş olduğu iddiaları ortaya atılmaktadır.[1] Bazıları ise bu sözün İngiliz Walter Raleigh tarafından söylendiğini iddia etmektedir.[2] Kaptan Paşa’nın Seyir Defteri (Gazavat-ı Hayreddin Paşa)[3] isimli eserde bu ifadeye rastlanmamış olmasına karşın, diğer yayınlarda yaptığımız araştırmalar bu sözün Mahan veya Raleigh tarafından değil, Barbaros tarafından söylenmiş olduğunu ortaya koymaktadır.

Alfred T. Mahan (1840-1914)

Mahan, ABD Bahriyesi’nde uzun yıllar görev yapmış bir deniz subayı ve yazardır. Deniz Gücü serisi kitapları, deniz stratejisi açısından önemli kitaplardır.[4] Mahan’ın kitaplarında yapılan araştırmada, Barbaros’a atfedilen söze veya benzerine rastlanmamıştır. Bu söze en yakın ifade ise “Control of the sea, by maritime commerce and naval supremacy, means predominant influence in the world  ̶  Deniz ticareti ve deniz üstünlüğü yoluyla denizin kontrol edilmesi, dünyada önemli bir etkiye sahip olmak demektir”[5] ifadesidir. Mahan ile aynı dönemde yaşayan E. Hamilton Currey, 1910 tarihli “Sea Wolves of the Mediterranean” isimli kitabında, Barbaros tarafından “He who rules on the sea will rule on the land also  ̶  Denize hakim olan karaya da hakim olur” ifadesinin deniz hakimiyetinin önemini vurgulamak maksadıyla Kanuni Sultan Süleyman’a söylendiği belirtilmiştir.[6] Bu ifadenin hemen akabinde ise, Barbaros’un bu sözünün o tarihte ABD Deniz Kuvvetlerinde amiral olan Mahan’dan yüzyıllar önce söylendiğini vurgulamıştır. Mahan’ın bahse konu kitabın yazarı ile aynı dönemde yaşamış olduğu ve yazar tarafından bu sözün Mahan’a değil Barbaros’a atfedildiği göz önüne alındığında, meşhur sözün Mahan tarafından söylenmemiş olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu kitapta referans olarak belirtilen kitaplar ekseriyetle Fransızca yazılmış eserlerdir. Bahse konu eserlerin bir kısmı ile diğer bazı Fransızca kaynaklar incelendiğinde, 1789 tarihli “Vies des plus célébres Marins” isimli kitapta Barbaros tarafından Kanuni’ye “celui qui est maître sur mer, l’est bientôt sur terre   ̶  Denizde hakim olan, karada (dünyada) da hakim olur ” şeklinde hitap edildiği görülmüştür.[7] Buna referans olarak ise İtalyan yazar Paolo Giovio (1483-1552) verilmektedir ki yaşadığı dönem Barbaros’la kesişmektedir.[8] (Fransızca’da “terre” ve İtalyanca’da “terra” kelimelerinin hem kara hem de dünya anlamlarına gelmektedir.)

Sir Walter Raleigh (1554-1618)

Raleigh İngiliz denizci, kâşif ve yazardır. Yazmış olduğu eserde, Barbaros’un bahse konu ifadesinin aynısı bulunmamakla birlikte, bu ifadeye benzer olarak söylenmiş “Whosoever commands the sea commands the trade; whosoever commands the trade of the world commands the riches of the world and consequently the world itself  ̶  Her kim denize hakim olursa ticarete de hakim olur, her kim ticarete hakim olursa dünyanın zenginliklerine ve nihayetinde dünyaya hakim olur” cümlesi yer almaktadır.[9] Bu ifade Barbaros’un sözüne benzemekle birlikte, tarih olarak ondan yıllarca sonra söylenmiştir.

Sonuç

Sonuç olarak, yapılan araştırmalarda Barbaros’a atfedilen “Denizlere Hâkim Olan Cihana Hâkim Olur” sözünün Mahan veya Raleigh tarafından söylenmiş olduğuna dair bir bulguya rastlanmamış, aksine bu sözün Barbaros’a ait olduğu kanısına varılmıştır. Ayrıca, Barbaros’un bu şahıslardan yıllarca önce yaşadığı göz önüne alındığında, Barbaros’un sözlerinin ve deniz stratejisinin, bu kişileri etkilemiş olması da oldukça olasıdır. Çünkü, birçok batılı yazar tarafından Barbaros’un hayatı ve faaliyetleri özellikle İtalyanca, Fransızca ve İngilizce olarak kaleme alınmış, bunlar vasıtasıyla Barbaros’un engin fikirleri yayılmıştır.

Tarihçilerimiz tarafından kendi arşivlerimiz incelenerek bu sözün gerçekte nasıl, nerede ve kime söylendiğinin tespit edilmesi ümidiyle…

Kaynaklar

[1] Yifat Thareani, “The Empire and the ‘Upper Sea’: Assyrian Control Strategies along the Southern Levantine Coast”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, sayı 375 (2016): 77–102; “Digital History”, erişim 28 Mayıs 2017, http://www.digitalhistory.uh.edu/disp_textbook.cfm?smtID=3&psid=4044; Muhammad Riaz Shad ve Sarfraz Ahmed, “Escalating Tensions in the South China Sea and Asia-Pacific Security.”, Pakistan Horizon 70, sayı 1 (2017); Swati Arun, “Becoming a Sea Power in East Asia: China’s Quest for Regional Hegemony”, y.y., http://www.academia.edu/download/45827279/Becoming_a_Sea_Power.pdf.

[2] “Still waters: Pakistan’s coastline of apathy”, The Express Tribune, 19 Ocak 2016, https://tribune.com.pk/story/1030431/still-waters-pakistans-coastline-of-apathy/.

[3] Seyyid Muradi, Kaptan Paşa’nın Seyir Defteri Gazavatı Hayreddin Paşa, 5. baskı (Babiali̇ Kültür Yayinciliği, 2009).

[4] Bahse konu kitaplara https://www.gutenberg.org adresinden ulaşılabilmektedir.

[5] A. T. (Alfred Thayer) Mahan, The Interest of America in Sea Power, Present and Future, 2005, https://www.gutenberg.org/ebooks/15749.

[6] E. Hamilton (Edward Hamilton) Currey, Sea-Wolves of the Mediterranean: The Grand Period of the Moslem Corsairs, 1910, http://www.gutenberg.org/cache/epub/13689/pg13689-images.html.

[7] Adrien Richer, Vies des plus célébres Marins, 1789.

[8] Polio Giovani’nin eserleri üzerindeki detaylı araştırmayı İtalyanca bilen tarihçilerimize bırakıyoruz. Şu ana kadarki bulgular bizim için tatmin edicidir.

[9] Walter Raleigh, The Works of Sir Walter Raleigh (University Press, 1829).