Tarihi Gelişim İçerisinde Türk Boğazları’nın Önemi ve Statüsü-1

Türk Boğazlarının Önemi

İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara Denizi’nden oluşan Türk Boğazlar Sistemi, Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan tek su yolu olarak stratejik öneme sahiptir.

Türk Boğazları, ülkemizin olduğu kadar, Karadeniz’e kıyıdaş ülkelerin de gerek ekonomisi gerek askeri güvenliği açısından hayati önem taşımaktadır. Boğazlar, Karadeniz ülkelerini dünya piyasalarına bağlayan ana ticaret güzergâhıdır. Deniz taşımacılığı ulaşım yöntemlerinden en etkili ve ucuzu olması sebebiyle kıyıdaş ülkelerin ticari çıkarları için Karadeniz vazgeçilmezdir. Rusya ve Türkiye haricindeki kıyıdaş ülkelerin deniz çıkışları ancak Karadeniz ve dolayısıyla Türk Boğazları iledir.

Türk Boğazları enerji transferi açısından dünyadaki en önemli 7 düğüm noktasından biridir. Dünya petrol ticaretinin yaklaşık %3’ü Türk Boğazlarından yapılmaktadır[1]. Dünyanın birçok bölgesine deniz ticareti ile bağlanan Rusya ve açık denizlere tek çıkış yolu Karadeniz ve Türk Boğazları olan diğer bölge ülkeleri için Boğazlar hayati öneme haizdir. Ayrıca Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan gibi diğer Avrasya ülkeleri için de Karadeniz ve Boğazlar yeni dünya pazarlarına ulaşmak için bir fırsat konumundadır. 2016 yılı itibarı ile yaklaşık 2.9 milyon varil ham petrol ve petrol ürünü Türk Boğazları üzerinden dünya pazarlarına taşınmıştır.[2]

İstanbul Boğazı’ndan geçen gemilerin yıllara göre dağılımı aşağıdaki şekilde görülmektedir. Yıllık ortalama 50.000 gemi Türk Boğazlarından geçmektedir. İstanbul Boğazından geçen gemiler ve taşıdıkları yükler tonaj olarak incelenecek olursa, yıllık ortalama 550 milyon grostonluk gemi ve yük transferinin gerçekleştiği görülecektir. Bu bilgiler ışığında Karadeniz’in dünyaya açılan tek noktası olan Türk Boğazlarından gemilerle taşınan ticari malların bölge ülkeleri için ekonomik katma değeri ve dolayısıyla Boğazların önemi daha sağlıklı anlaşılabilecektir.

Bu çarpıcı istatistiksel veriler sadece günümüzün bilgi ve teknoloji çağına has değildir. Türk Boğazları geçtiğimiz yüzyıllarda da bölgesel ve küresel aktörlerin icraatlarının odağında bulunmuştur. Örneğin, I.Dünya Savaşı ve öncesinde İtilaf Devletlerine karşı kapatılan Boğazlar, müttefiklerinden destek alamayan Rus Çarlığı’nın yıkılmasını hızlandırmıştır[3]. O dönem itibariyle dünyanın ilk 5 ekonomisi arasında olan Rusya, Boğazların kısa süreli kapatılması neticesinde 1912 yılı ihracat gelirlerinde %30’luk bir kayba uğramış, Ukrayna bölgesinin doğrudan Boğazlar yoluyla Karadeniz üzerinden ithal edilen malzemelere bağımlı ağır sanayisi durma noktasına gelmiştir[4]. 1913 yılına gelindiğinde, Rusya’nın ihracat geliri 2 yıl öncesine nazaran %20 oranında daralmıştır.

Editör Notu: Bu yazının ikinci bölümü olan “Türk Boğazları’nın Tarihsel Süreci Ve Boğazlardan Geçiş Rejimleri” için tıklayınız.

Kaynaklar

[1] Geography in the NewsTM, http://voices.nationalgeographic.com/2013/10/26/geography-in-the-news-international-shipping-chokepoints/

[2] Oil Transit Choke Points, http://www.businessinsider.com/worlds-eight-oil-chokepoints-2016-4

[3] Barbara JELAVICH, Russia’s Balkan Entanglements 1806-1914, Cambridge University Press, s. 205

[4] A.g.e., s:206