Türk Deniz Kuvvetleri’nin Güdümlü Füzeli Gemileri: 2030 Projeksiyonu

Giriş

Türk Deniz Kuvvetleri, 2000 yılında yayınladığı “Açık Denizlere Doğru – Towards Blue Waters” isimli kitabında oldukça hızlı büyüme öngörüsünde bulunmuştur. Öyle ki, bu kitapta 2010 yılına kadar 6 adet TF-2000 hava savunma fırkateyninin envantere gireceği, 1 adet havuzlu çıkarma gemisinin (LPD) ise tedarik çalışmalarının devam ettiği belirtilmektedir.[1] Bugün baktığımızda, güdümlü füzeli (guided-missile) gemiler açısından sayısal olarak hızlı büyüme hedefinin gerçekleşmediğini, aksine toplam sayının bir miktar azalma eğiliminde olduğunu görüyoruz. Bununla birlikte, niceliksel olarak pozitif değişim sağlanamasa da niteliksel olarak ilerleme kaydedilmiş, milli gemi inşa kapasitesi ile milli silah ve sistem üretim imkanı elde edilmiştir.

Temel Varsayımlar

1. Hizmete girişinden itibaren 40 yılını dolduran ve ciddi modernizasyona tabi tutulmayan gemilerin 40 yaşından sonra 5 yıl içinde hizmet dışına çıkarılacağı,
2. 40 yılını dolduran veya 40 yılına yaklaşan gemilerden önemli modernizasyona tabi tutulan gemilerin modernizasyonun tamamlandığı tarihe bağlı olarak ilave 5-10 yıl daha hizmette kalacağı varsayılmıştır. [2]

2000-2030 Yılları Arasında Güdümlü Füzeli Gemi Sayılarındaki Değişim

Fırkateynler

2000 yılından itibaren Türk Deniz Kuvvetleri envanterinde bulunan fırkateynler, sınıfın ilk gemisinin hizmete giriş tarihi ve gemilerin 2017 itibariyle yaşları aşağıda sunulmuştur.

Yavuz Sınıfı Fırkateynler, ortalama 29 yaşında olup sınıfın ilk gemisi 2027 itibariyle 40 yılını dolduracaktır. İlk aşamada, TF-100’lerin Yavuz Sınıfı fırkateynlerin yerini alması planlanmıştır. Fakat daha sonra, başta korvet olarak planlanan, sonrasında ise fırkateyn olarak inşa edilmesine karar verilen MİLGEM’in ikinci grup gemilerinin (5, 6, 7 ve 8. gemiler) Yavuz Sınıfı fırkateynlerin yerini alacağı konusunda açıklama yapılmıştır.[3] Sonuç olarak, bu gemilerin 40 yılını tamamlamadan, “İ” Sınıfı fırkateynlerin hizmete girmesi ile birlikte 2021 yılından itibaren hizmet dışına çıkacağı değerlendirilmektedir. Yavuz sınıfı fırkateynlerin satışının geçtiğimiz senelerde gündeme gelmesi de bu gemilerin 40 yaşına gelmeden hizmet dışına çıkarılmak istendiğini ve/veya satılacağını doğrular niteliktedir.[4]

Barbaros Sınıfı fırkateynler, ESSM (Geliştirilmiş SeaSparrow) güdümlü mermi ve 3 boyutlu radar entegrasyonu gibi önemli modernizasyonlar geçirmiştir.[5] Gemilerin yaşı ve modernizasyon dikkate alındığında, 2030’lu yıllarda hizmet dışına çıkarılacağı öngörülmektedir.

Gabya Sınıfı fırkateynler, ABD Deniz Kuvvetleri’nde Oliver Hazard Perry Sınıfı (FFG-7) olarak kullanıldıktan sonra 1998’den itibaren Türk Deniz Kuvvetleri’nin envanterine girmiştir. Bu gemilerin tamamına GENESİS entegre Komuta Kontrol sistemi, dördüne ise (TCG Giresun, TCG Gediz, TCG Gökova, TCG Göksu) ESSM güdümlü mermi ve 3 boyutlu radar entegrasyonu yapılmıştır.[6] Gemilerin ortalama 36 yaşında olduğu dikkate alındığında, modernizasyona tabi tutulan dört geminin 2030’a kadar, diğer dört geminin ise 2025’e kadar hizmet dışına çıkarılması muhtemel görülmektedir.

Tepe Sınıfı fırkateynler, ABD’de Deniz Kuvvetleri’nde Knox Sınıfı muhrip/fırkateyn[7] olarak kullanıldıktan sonra 1993’ten itibaren Türk Deniz Kuvvetleri envanterine girmiştir. ABD’deki ilk hizmete girişlerinden itibaren ortalama 33 yıl hizmette kalmışlardır. Bu gemiler, stimli olmaları, etkinliklerinin düşük olması gibi nedenlerle Türk Deniz Kuvvetleri’nde uzun süre hizmette kalmamış[8], gemilerin sonuncusu ise 2012’de hizmet dışına çıkarılmıştır.

Önümüzdeki 15 yıl içinde envantere girmesi planlanan fırkateynler ise aşağıdaki gibidir.

“İ” Sınıfı fırkateynler, MİLGEM konseptinin devamı olarak planlanmıştır. MİLGEM konsepti ile inşa edilen gemilerin beşincisi, sınıfının ilk gemisi olacak TCG İstanbul’un inşasına 2015’te başlanmıştır.[9] “İ” Sınıfı Fırkateynlerin 2021-2024 yılları arasında hizmete girmesi [10], Yavuz Sınıfı fırkateynlerin yerini alması planlanmaktadır.[11]

Hava Savunma Harbi Fırkateyni (TF-2000) projesi, MİLGEM konseptinin devamı niteliğindedir. Proje kapsamında inşa edilecek hava savunma fırkateynlerinin ilkinin 2023-2024 yılından itibaren hizmete gireceği ve modernizasyon gören Gabya sınıfı fırkateynlerin yerini alacağı düşünülmektedir.[12] Halihazırda TF-2000’in inşasına başlanmamış olup tasarımına ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir.[13]

TF-100 projesi kapsamında 4 geminin inşa edilmesi, bu gemilerin 2029’dan itibaren hizmete girmesi beklenmektedir. [14] 2030’da iki geminin hizmete girmiş olması, 2030 sonrasında ise diğer iki geminin hizmete girecek olması öngörülmektedir.

          Not: TF-100 fırkateyni, MİLGEM projesi kapsamında inşası düşünülen 12 geminin (4 korvet + 4 korvet + 4 fırkateyn) son dört gemisi olarak planlanmıştı. Daha sonra proje değişikliğe uğramış ve korvet olarak planlanan MİLGEM’in ikinci grup gemilerinin yerine “İ” sınıfı fırkateynlerin inşa edilmesine karar verilmiştir. Son dört geminin ise TF-2000 olarak inşa edilmesi planlanmaktadır. Bu şekilde bir değişikliğin (TF-2000’in TF-100’den önce inşa edilmesinin) nedenlerinden bazıları Gabya sınıfı fırkateynlerin yaşlanması, projelerde yaşanan gecikmeler ve Çok Maksatlı Amfibi Hücum Gemisi’nin (LHD) 2020’li yılların başında hizmete girecek olması olabilir. Proje ismi ve değişikliğin nedeni ne olursa olsun, TF-2000 sonrasında yeni fırkateyn ihtiyacı doğacaktır. TF-100 projesi 10-15 yıl sonrasına yönelik olduğundan süreç içinde ihtiyaçlara göre kapsamının değişmesi söz konusu olabilir. (STM tarafından tasarlanmakta olan ve TF-4500 olarak adlandırılan fırkateyn projesi[15] ile TF-100 projesi aynı değildir. Ancak ileride tedarik sürecinde bu tasarımın kazanması ve STM’nin TF-100 için yüklenici firma olması olasılık dahilindedir.)

Korvetler

Türk Deniz Kuvvetleri envanterindeki korvetler, sınıfın ilk gemisinin hizmete giriş tarihi ve gemilerin 2017 itibariyle yaşları aşağıda sunulmuştur.

Burak Sınıfı Korvetler, Fransa’da Tip A-69 D’Estienne D’Orves’ Sınıfı Korvet olarak görevine başlamış, 2001 yılından itibaren Türk Deniz Kuvvetleri’nde hizmete girmiştir.[16] Gemilerin ortalama yaşı 40’tır ve kısa vadede hizmet dışına çıkarılmaları muhtemeldir. Bu gemilerin yerini MİLGEM kapsamında inşa edilmesi planlanan 8 korvetin alması öngörülse de MİLGEM’in ikinci grup gemilerinin fırkateyn olarak kararlaştırılması sonucunda Türkiye’nin uzun vadede toplam 4 adet korvetinin kalacağı düşünülmektedir.

Ada Sınıfı korvetler’in ilk ikisi olan TCG Heybeliada ve TCG Büyükada sırasıyla 2011 ve 2013 yıllarında hizmete girmiştir. Diğer iki gemiden TCG Burgazada’nın 2018 yılında, TCG Kınalıada’nın 2020 yılında donanmaya katılmaları ön görülmektedir.[17]

Hücumbotlar

2000 yılından itibaren Türk Deniz Kuvvetleri envanterinde bulunan hücumbotlar, sınıfın ilk gemisinin hizmete giriş tarihi ve gemilerin 2017 itibariyle yaşları aşağıda sunulmuştur.

Kılıç Sınıfı ve Yıldız sınıfı hücumbotların 2030-2040’lı yıllardan itibaren hizmet dışına çıkarılacağı düşünülmektedir.

Türk Tipi hücumbotların tedariki, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın ihtiyacına yönelik 4 adet (+6 adet opsiyonlu) planlanmıştır.[18] Doğan ve Rüzgar sınıfı hücumbotların önümüzdeki yıllarda hizmet dışına çıkarılacağı, Kartal sınıfı hücumbotların tamamının hizmet dışına çıkarıldığı[19] göz önüne alındığında, toplamda 10 adet Türk Tipi Hücumbotun inşa edileceği değerlendirilmektedir. Türk Tipi hücumbotların ilkinin tedariki için 2018 yılı öngörülmüş olsa da, bu tarihe yetişmesi zor gözükmektedir.

Denizaltılar

2000 yılından itibaren Türk Deniz Kuvvetleri envanterinde bulunan denizaltılar, sınıfın ilk gemisinin hizmete giriş tarihi ve görevdeki gemilerin 2017 itibariyle yaşları aşağıda sunulmuştur.

 Ay Sınıfı denizaltıların ikisi (TCG Saldıray ve TCG Atılay) sırasıyla 2014 ve 2016 yıllarında hizmet dışına çıkarılmıştır.[20] Kalan dört denizaltıdan ise en genç olan ikisi (TCG Doğanay ve TCG Dolunay) ise önemli modernizasyon görmüştür.[21] Hizmet dışına çıkarılan gemilerin hizmet dışına çıktıkları yıllardaki yaşları 38 ve 41’tir. Mevcut gemilerin yaşları ve modernizasyon durumu dikkate alındığında, modernizasyon görmeyen gemilerin önümüzdeki beş yılı içinde, modernizasyon gören gemilerin ise birinin 2030 öncesinde, diğerinin 2030 sonrasında hizmet dışına çıkacağı varsayılmıştır. Ay sınıfı denizaltıların 2017 için yaşları aşağıda olduğu gibidir.

Gür ve Preveze Sınıfı denizaltıların 2030-2040’lı yıllarda hizmet dışına çıkarılacağı düşünülmektedir.

Reis Sınıfı Denizaltılar, “Havadan Bağımsız Tahrik Sistemli Denizaltı” projesi kapsamında 6 adet inşa edilecek olup, 2021-2026 yılları arasında hizmete girmeleri planlanmaktadır.[22] İlk geminin 2018 sonunda denize indirilmesi beklenmektedir.[23]

MİLDEN projesi kapsamında inşa edilmesi planlanan milli denizaltıların 2030 sonrası envantere girmesi öngörülmektedir.[24]

Değerlendirme

2000 yılından itibaren güdümlü füzeli gemilerin sayılarındaki değişim incelendiğinde toplam sayının bir miktar azalma eğiliminde olduğu görülmektedir. Yapılan ilk planlamaları ve koyulan ilk hedefleri dikkate alırsak, bu durumun planlı bir küçülme olmadığı sonucuna varabiliriz. Zira Türk Deniz Kuvvetlerinin Mayıs 2015 tarihli Strateji Belgesinde Türkiye’nin “Orta Ölçekli Bölgesel Güç Aktarım Yeteneği”ne sahip olduğu ve “Orta Ölçekli Küresel Güç Aktarım Yeteneği”ne sahip olmasının hedeflendiği belirtilmektedir.[25] Bu hedefe varılması durumunda ise mevcut görevlere yenileri eklenecek, bu nedenle de gemi sayısının artması gerekecektir. Sonuçta, gemi sayısındaki azalma eğiliminin, Türkiye’nin deniz stratejisinin bir sonucu değil, tasarım/gemi inşa/tedarik sürecinin öngörülenden daha uzun sürmesi gibi bazı sebepler nedeniyle olduğu düşünülmektedir. Bu sebeplere ilave olarak, gemi makinaları gibi bazı kritik sistemleri tedarik ettiğimiz ülkelerle yaşanacak problemlerin, ilerideki yeni gemi inşa projelerini etkileme potansiyeli vardır.

Aşağıda sunulan “gemilerin yaş ortalaması grafiği” incelendiğinde ise, 2000’den itibaren günümüze kadar gemilerin yaş ortalamalarının sürekli olarak arttığı ve Türk Deniz Kuvvetleri’nin şu anda yaşlanma eğiliminde bir filoya sahip olduğu görülmektedir. Yeni gemi inşa projelerinin zamanında bitirilmesi durumunda ise 2020’den sonra güdümlü füzeli gemilerin yaş ortalamasının düşme eğilimine gireceği öngörülmektedir. Ancak beklenen bu gençleşme eğiliminde gemi sayılarının azalıyor olmasının da payı vardır.

Not: Bu çalışma, daha sonraki çalışmalara, yorumlara ve tartışmalara zemin oluşturması maksadıyla mevcut durumun ortaya konulması maksadıyla hazırlanmıştır. 

Güncelleme: 30.09.2017

Kaynaklar ve Notlar

[1] Açık Denizlere Doğru: Türk Deniz Kuvvetleri’nin Bir Portresi (Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, 2000).

[2] Bu çalışmada elde edilen sonuçlar, tamamen açık kaynak bilgileri ile bu bilgilere ilişkin yapılan varsayım ve değerlendirmelere istinaden oluşturulmuştur. Gerçeği tam olarak yansıtmayabilir; gerçeği yansıtsa bile 2030 yılına kadar bu verileri oluşturan faktörler kısmen veya tamamen değişebilir.

[3] Jane’s Defence Weekly, “Offshore ambitions: assessing the fruits of Turkey’s maritime industrial strategy”, erişim 19 Eylül 2017, http://www.janes360.com/images/assets/297/46297/assessing_the_fruits_of_Turkey_s_maritime_industrial_strategy.pdf; “Naval Analyses: Turkish Navy modernization and shipbuilding plans through 2030”, erişim 19 Eylül 2017, http://navalanalyses.blogspot.com.tr/2017/09/turkish-navy-modernization-and.html.

[4] Arda Mevlütoğlu, “IDEF 2015 İzlenimleri”, Siyah Gri Beyaz, erişim 30 Ağustos 2017, http://www.siyahgribeyaz.com/2015/05/idef-2015-izlenimleri.html.

[5] Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “Fırkateyn Projeleri”, erişim 20 Temmuz 2017, https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php?dil=1&icerik_id=76.

[6] A.g.e.

[7] Knox Sınıfı gemiler, ABD tarafından ilk olarak muhrip (destroyer) olarak adlandırılmış, daha sonra ise bu adlandırmadan vazgeçilerek fırkateyn olarak kabul edilmiştir.

[8] Arda Mevlütoğlu, “Türk Deniz Kuvvetleri’nde Firkateynler”, Siyah Gri Beyaz, erişim 14 Eylül 2017, http://www.siyahgribeyaz.com/2010/01/turk-deniz-kuvvetlerinde-firkateynler.html.

[9] AA, “İlk milli fırkateynin yapımına başlanıyor”, Hürriyet, 18 Ocak 2017, http://www.hurriyet.com.tr/ilk-milli-firkateynin-yapimina-baslaniyor-40339495.

[10] Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “18 Kasım 2014 Tarihli Duyuru”, erişim 27 Ağustos 2017, https://www.dzkk.tsk.tr/guncelduyuru.php?id=523&dil=1.

[11] Jane’s Defence Weekly, “Offshore ambitions: assessing the fruits of Turkey’s maritime industrial strategy”; Turan Oğuz, “I Sinifi Firkateyn”, Turk Savunma Sektoru, 01 Mart 2016, http://turksavunmasektoru.com/i-sinifi-firkateyn/.

[12] Turan Oğuz, “TF-2000 Firkateyni”, Türk Savunma Sektoru, 09 Mart 2016, http://turksavunmasektoru.com/tf-2000-firkateyni/.

[13] Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “Fırkateyn Projeleri”.

[14] SSM, erişim 30 Ağustos 2017, http://www.ssm.gov.tr/

[15] “Türkiye denizlerde geleceğe hazırlanıyor”, Anadolu Ajansı, erişim 29 Eylül 2017, http://aa.com.tr/tr/turkiye/turkiye-denizlerde-gelecege-hazirlaniyor/816758.

[16] “Type A-69 D’Estienne D’Orves Frigates”, erişim 10 Eylül 2017, https://www.globalsecurity.org/military/world/europe/d-orves.htm.

[17] “Ada Sınıfı Korvet Projesi”, Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, erişim 15 Ağustos 2017, https://www.dzkk.tsk.tr/icerik.php?dil=1&icerik_id=72; Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “18 Kasım 2014 Tarihli Duyuru”.

[18] SSM, “Türk Tipi Hücumbot Projesi”, erişim 21 Eylül 2017, http://www.ssm.gov.tr/anasayfa/projeler/Sayfalar/proje.aspx?projeID=239.

[19] Kartal Sınıfı gemilerin sonuncusunun 2016 yılı sonlarında hizmet dışına çıkarıldığına ilişkin haber için tıklayınız.

[20] Cem Devrim Yaylalı, “AY CLASS (209 Type 1200)”, Bosphorus Naval News, 05 Ocak 2013, https://turkishnavy.net/submarines/atilay-class-209-type-1200/.

[21] “Ay Sınıfı Denizaltı Modernizasyonu Projesi”, STM | Projeler, erişim 30 Ağustos 2017, https://www.stm.com.tr/tr/faaliyet-alanlari/muhendislik/yetkinlikler/deniz-platformlari/projeler/ay-sinifi-denizalti-modernizasyonu-projesi.

[22] Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “18 Kasım 2014 Tarihli Duyuru”.

[23] “Işık: ‘Reis’ sınıfı denizaltı 2018’de denizle buluşacak”, MİLLİYET HABER – TÜRKİYE’NİN HABER SİTESİ, erişim 30 Ağustos 2017, http://www.milliyet.com.tr/isik-reis-sinifi-denizalti-siyaset-2367260/.

[24] Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, “15 Haziran 2017 Tarihli Duyuru”, erişim 10 Ağustos 2017, https://www.dzkk.tsk.tr/guncelduyuru.php?id=1143.

[25] Türk Deniz Kuvvetleri, Türk Deniz Kuvvetleri Stratejisi, 1. baskı (Deniz Basımevi, 2015), https://www.dzkk.tsk.tr/data/icerik/392/DZKK_STRATEJI.pdf.